Kada je 15. aprila 2019. godine plamena buktinja obasjala nebo nad Parizom, činilo se kao da je srce evropske i hrišćanske civilizacije za trenutak zastalo. U požaru je ozbiljno oštećen veličanstveni svedok vekova, znakoviti trag hrišćanske civilizacije i evropske kulture i jedan od prepoznatljivijih simbola nacionalnog identiteta Francuske — katedrala Notr Dam.
Istorija uklesana u kamenu
Na malom ostrvu Site oko koga teče romantična Sena, u samom srcu Pariza, na lokaciji za koju su pojedini arheolozi tvrdili da je bila mesto rimskog hrama posvećenog Jupiteru uzdiže se ranogotički biser — Notr Dam. Izgradnja katedrale od tesanog kamena dopremljenog iz obližnjih kamenoloma započeta je za vreme biskupa Morisa de Sulija (Maurice de Sully) početkom XII veka, a trajala je dugih dve stotine godina, sve do sredine XIV veka.
Tokom osam vekova duge istorije svodovi Notr Dam bili su svedok burnih vremena i važnih događaja ne samo iz francuske, već i evropske istorije. U Notr Damu je kralj Filip IV Lepi uspostavio Skupštinu staleža (états généraux), jedno od najznačajnijih predstavničkih tela u Evropi (1302). Pritom, ova pariska katedrala bila je nezaobilazno mesto krunisanja i venčanja francuskih kraljeva, od nepriznatog krunisanja za kralja Francuske engleskog kralja Henrija VI (1431) pred kraj Stogodišnjeg rata preko sklapanja braka između škotske kraljice Marije Stjuart i francuskog kralja Fransoa II (1558) do zaključenja braka između Margarete de Valoa i budućeg kralja Francuske Anrija IV (1572). Pored toga, u Notr Damu je pokrenuta rehabilitacija francuske nacionalne heroine Jovanke Orleanke (Jeanne d’Arc), a katedrala je bila domaćin važnih događaja tokom religijskih sukoba između rimokatolika i protestanata u Francuskoj.
Međutim, početak znatno izazovnije epohe označila je Francuska revolucija (1789), nakon koje se Notr Dam našla u otužnom opštem stanju, ruinirana, lišena nekadašnjeg društvenog statusa, bez potrebnih finansijskih sredstava i sveštenstva. Nakon vekova bogosluženja, statue svetaca bile su obezglavljene, zvona su utihnula, a Notr Dam se, kao i ostala crkvena imovina našao u javnom vlasništvu. Tokom ovih godina katedrala je u skladu sa revolucionalnim učenjima privremeno bila preobraćena u Hram razuma (Temple de la Raison, 1793), da bi kasnije bila korišćena i kao vinarija. Srećom, nakon perioda neobuzdanog revolucionarnog nasilja postepeno je obnavljan njen nacionalni i društveni značaj, da bi 1804. godine, u prisustvu pape Pija VII u njoj bio krunisan novi car Francuske Napoleon Bonaparta. Nedugo zatim u Notr Damu je kršten i njegov sin Napoleon II (1811).
Ipak, teške prilike nakon poraza u Napoleonovim ratovima i niz pljački i pustošenja koji je usledio tokom Julske revolucije (1830) doveli su Notr Dam u izuzetno težak položaj, zbog čega je u jednom momentu razmatrana mogućnost njenog rušenja. Upravo u najtežim trenucima za Notr Dam, francuski romanopisac Viktor Igo prepoznao je arhitektonsku, simboličku, kulturnu i religijsku vrednost marginalizovanog nacionalnog spomenika. U jednom od temeljnih dela francuske književnosti, u tragičnom ljubavnom romanu koji ujedno predstavlja osobenu društvenu i političku studiju — Zvonar Bogorodičine crkve u Parizu (Notre–Dame de Paris) — Viktor Igo je, između ostalog, iskoristio kao omaž katedrali Notr Dam.
Deo nekadašnjeg sjaja Notr Dama vraćen je u periodu vladavine prvog predsednika Francuske republike i poslednjeg francuskog kralja Napoleona III koji je pod njegovim svodovima sklopio brak (1853), a kasnije i krstio sina Luja-Napoleona Bonapartu (1856). Sredinom XIX veka Notr Dam je doživeo jednu od nekolicine kontroverznih rekonstrukcija o čijim idejnim rešenjima se i danas vodi živa debata. Za razliku od Prvog svetskog rata koji nije doneo nova razaranja, Notr Dam se treći put našao na udaru, ovog puta ne domaćih, već inostranih aktera, kada je u avgustu 1944. godine stiglo Hitlerovo naređenje da se uništi čitav Pariz, uključujući Notr Dam. Na kraju, spletom srećnih istorijskih prilika uništenje je zaobišlo biser ranogotičke arhitekture.
Šta nam poručuje nedavna obnova Notr Dama?
U posleratnim godinama, nakon ubrzanog slabljenja hrišćanskih vrednosti i društvene uloge Rimokatoličke crkve u francuskom i evropskom društvu, katedralu Notr Dam zahvatila je vatrena stihija koja joj je nanela višestruka oštećenja, izazivajući šok i pozive na obnovu. U prvim reakcijama nakon gašenja požara francuski predsednik Emanuel Makron istakao je da je francuska nacija graditeljska, obećavši da će njena obnova biti jedan od najvažnijih zadataka. U narednih pet godina katedrala je doživela detaljnu spoljašnju i unutrašnju rekonstrukciju.
Na nedavno održanoj svečanoj ceremoniji povodom otvaranja obnovljene katedrale Notr Dam, domaćin je bio predsednik Francuske Emanuel Makron, a goste su činili brojni šefovi država, od novoizabranog predsednika SAD Donalda Trampa, engleskog princa Vilijama, premijerke Italije Đorđe Meloni do predsednika Mađarske Tamaša Šujoka. U poruci pape Franje pročitanoj na ceremoniji otvaranje obnovljenog Notr Dama označen je kao proročki simbol obnove Crkve u savremenoj Francuskoj. Obnova Notr Dama koji predstavlja više od monumentalne građevine nije značila samo povratak na prethodno stanje, već i priliku za stvaranje novog početka, obnovu nacionalnog jedinstva Francuske i oživljavanje temeljnih vrednosti u susret novim izazovima u budućnosti.
U savremenim okolnostima opšte nepredvidivosti, galopirajuće militarizacije, sumornih ratnih strahota i apokaliptičnih scenarija budućnosti, čovečanstvu ostaju obaveza i nada da će otvaranje obnovljene katedrale Notr Dam, ukazati na ogromno kulturno nasleđe i religijski legat koji u haotičkim okolnostima mogu predstavljati živa izvorišta novih razmišljanja usmerenih ka potvrđenim vrednostima i preko potrebnoj relaksaciji međunarodnih prilika.
Stoga se obnova Notr Dama ne mora nužno posmatrati kao materijalni čin povratka u pređašnje stanje ili kao estetski čin obnove njene nekadašnje lepote, već i kao tračak nade čovečanstvu da nijedan plamen ne može sagoreti izvor nade, života i istrajnosti na putu očuvanja zajedničkih vrednosti. Stoga, ostaje nada da, kao što bezumni ljudski bes i burna vremena nisu uništili njene živopisne vitraže, kroz koje se prelama svetlost u molitvi, niti gotičke kule i rebraste svodove koji se uzdižu ka nebu, tako ni zabrinjavajuća i sumorna međunarodna stvarnost neće uspeti da unište budućnost hrišćanske civilizacije, evropske kulture i opstanak celokupnog čovečanstva.
