Istorija beleži brojne pojmove kojima se označavao valoviti prostor koji se pruža između prostranstava Panonske nizije i toplih mora koji zapljuskuju njegove mahom stenovite obale. O paradoksalnoj prirodi Balkana možda najslikovitije svedoči lingvistički neutemeljena, ali suštinski verna anegdota o njegovom etimološkom poreklu koja ga dovodi u vezu sa pojmovima bal (med) i kan (krv). Ne ulazeći dublje u same razloge promovisanja pojmova od osmanske Rumelije do pangermanske Jugoistočne Evrope, sasvim se osnovano može tvrditi da su bogat naučni opus o ovom prostoru, višestruka pojmovna iskušenja i terminološke provere tokom istorije učinile Balkan ne samo relevantnim geografskim okvirom, već i pojmom sa ontološkim konturama.
Pored dilema oko njegovog imenovanja, glavni zadatak balkanskih studija tiče se otkrivanja zakonitosti, a katkad i tajni njegovog istorijskog kretanja i unutrašnjih procesa. Čini se da se u osnovi tajnovitosti Balkana nalazi paradoks koji proističe iz njegove poluostrvske prirode zahvaljujući kojoj on ujedno predstavlja transkontninentalnu arteriju i transistorijsku činjenicu, ali i zaseban i otuđen region sa sopstvenim pravilima i zakonitostima. Stoga, nije slučajno isticana tvrdnja da Balkan predstavlja zaseban svet čiji narodi, kao u jedan brod ukrcani, neretko i nesvesno dele zajedničke probleme, ma koliko gajili nepokolebljiva uverenja da su njihove sudbine odvojene.
Svakako najveću istraživačku pažnju privlači njegovo interkulturno obeležje koje proističe iz uklještene pozicije u okviru širih procesa preklapanja, prožimanja, a neretko i sukobljavanja Istoka i Zapada. Stoga i ne čudi što u okviru osobenih društvenih tvorevina na Balkanu paralelno egzistiraju evropska nastojanja, orijentalni duh i balkanski manir. Balkan ujedno predstavlja groblje raznih gospodarenja i ambicija, ali i idejnog naslednika temeljnih evropskih civilizacija poput Antičke Grčke i purpurne Vizantije. Ovaj jedinstveni, balkanski spoj, predstavlja bogat civilizacijski izvor, ali i osnovu za uspostavljanje dubinskih i dugotrajnih rascepa.
Imajući u vidu istorijsko kretanje balkanskih naroda čini se logičnim i razumljivim postojanje suprotstavljenih pogleda na ključne događaje, kako iz prošlosti, tako i iz sadašnjosti. Međutim, samoopominjuća svest o krhkosti regionalnih odnosa nalaže prepoznavanje neke vrste, ako ne prijateljstva i savezništva, a onda zajedničke sudbine balkanskih naroda. Put do mira i razvoja na Balkanu ide preko spoznaje bogate riznice balkanskih naroda, a potom i činjenja niza koraka na mukotrpnom putu izgradnje mostova između njih. U konkretnom smislu nadu u uspeh ovih procesa može da budi obnova svakodnevnog života između balkanskih zajednica, naročito na pojedinim postkonfliktnim prostorima. Iako je rano govoriti o mogućnostima skorog uspostavljanja balkanskog saglasja, neophodno je načiniti korake u pravcu ekonomskog i društvenog povezivanje balkanskih naroda i stvaranja što povoljnije međuetničke i međureligijske klime.
Istraživački putokazi
Kao nastavak ranijih istraživanja, balkanske studije temelje se na bogatom naučnom i stručnom legatu mislilaca zaokupljenih dilemom i tajnom ovog čudesnog prostora. Svojevrsni putokaz na uskom i krivudavom putu balkanskih studija pružaju neobjavljeni rukopisi ugledne književnice Isidore Sekulić. Nakon njene smrti, u domu “prve dame i jednog od najtrezvenijih pera srpske književnosti, nacionalne radnice sa kosmopolitskom redakcijom”, pronađeni su spisi pod nazivom Zapažanja jednog balkanofila. U jednom od Isidorinih uvida kroz pitanje i slutnju provejavaja nada: „Hoće li Balkan jedared otvoriti svoje oči uspavane, i videti svoj ogromni ekonomski, politički i kulturni kapacitet, ako zamahne kao celina?“
